Zabytki

ARCHITEKTURA   SAKRALNA

  Kościół  p.w. św. Wita i Matki Bolesnej w Górach Wysokich

 

Najwybitniejszym zabytkiem w gminie Dwikozy, reprezentującym architekturę sakralną jest niewątpliwie późnobarokowy kościół p.w. św. Wita i MB Bolesnej, zlokalizowany w Górach Wysokich (nr rej. 87/A). 

W miejscu dawnego kościółka drewnianego, z XIII w. którego fundatorem był późniejszy biskup krakowski — Iwo Odrowąż powstał w 1778 r., kościół murowany jednonawowy z kaplicami po bokach i prostokątnym prezbiterium. W 1741 r. kościół ten został rozbudowany i całkowicie przekształcony wg projektu arch. ks. Józefa Karśnickiego . Restaurowany z drobnymi przeróbkami ok. 1856–60, 1897–99 i po 1911 r., spłonął w wyniku działań wojennych w 1944 r. Został odbudowany w latach 1948–49 przez architekta Stefana Świszczewskiego.

Zarówno w sylwecie kościoła jak i w poszczególnych elementach elewacji oraz we wnętrzu można rozpoznać cechy charakterystyczne dla baroku tj. m.in. pilastry, lizeny ramy z płycinami na elewacjach, półkoliste otwory: wejściowy oraz wieńczący okna, falisty szczyt, na skrzyżowaniu transeptu i nawy ośmioboczna latarnia pozornej kopuły z sygnaturką, w ramionach transeptu, we wnętrzu, pozostałości iluzjonistycznych podziałów architektonicznych, itp.

We wschodniej części cmentarza przykościelnego, na osi prezbiterium, zlokalizowana jest podziemna kaplica , wybudowana pod koniec XVIII w. Założenie to oparte na rzucie prostokątna posiada sklepienia kolebkowe z gurtami. Niestety pomieszczenie to choć wchodzi w skład zespołu kościelnego otoczonego ochroną konserwatorską nie posiada widocznych znaków identyfikujących je jako kaplicę, wręcz wygląda na zaniedbane.

Nad kaplicą, w neobarokowym ogrodzeniu , z charakterystycznymi kaplicami w formie absydek, znajduje się jedna z kilku bramek, w postaci dekoracyjnej arkady z figurą Matki Boskiej Zwycięskiej. W skład zespołu wchodzi również stara plebania, obecnie nie użytkowana, murowana ok. 1860 r., zniszczona podczas II wojny światowej i odbudowana w 1944r.

Baszta - Kaplica św. Rocha i Jacka

W  Nowych Kicharach zlokalizowana jest XVII-w. kaplica pw. św Rocha i Jacka, będąca pierwotnie prawdopodobnie basztą obronną, w zabudowaniach nieistniejącego obecnie dworu benedyktynek sandomierskich Jest ona fragmentem zespołu objętego ochroną konserwatorską (nr rej.102/A), w skład którego wchodzą: pozostałości muru ogrodzeniowego oraz cmentarza. Założona na zewnątrz na rzucie koła, wewnątrz ośmioboku, ma kształt dwukondygnacyjnego walca. We wnętrzu ujawniają się ślady dawnego ołtarza i polichromii.

Latarnie chocimskie

 Nazwa tradycyjnie odnosząca się tylko do kapliczki znajdującej się przy ul. Zawichojskiej w Sandomierzu została przyjęta od XIX w. przez okoliczną społeczność dla określenia zespołu pięciu kapliczek latarniowych tzw. latarni chocimskich, zlokalizowanych w Nowych Kicharach, Nowym Garbowie, Gierlachowie oraz Sandomierzu. Nazwa ta jest związana z tradycją okoliczności ich powstania. Zgodnie z przekazami latarnie mieli wznieść rycerze Chorągwi Ziemi Sandomierskiej wracający po wygranej bitwie z Turkami w 1673 roku pod Chocimiem, gdzie zwycięzcy walczyli w szeregach wojsk hetmana Jana Sobieskiego. Inna wersja głosi, iż figury powstały w celu upamiętnienia innej wojny polsko-tureckiej stoczonej pod przywództwem hetmana Jana Karola Chodkiewicza, a następnie Stanisława Lubomirskiego w obronie twierdzy Chocim, która zakończyła się podpisaniem traktatu pokojowego.

                                                                                                                                                                                                                                        

Kapliczka w Górach Wysokich

Na zboczu wzniesienia w pobliżu drogi w Górach Wysokich, znajduje się charakterystyczna kaplica z cechami sztuki ludowej . Wybudowana prawdopodobnie w 1837 roku na planie koła, ściętego od strony wejścia, co umożliwia bezpośredni wgląd do środka. Wewnątrz znajduje się postument z figurą św. Jana Ewangelisty w postaci siedzącej, który trzyma na kolanach otwartą księgę. Na ścianie postumentu widnieje napis z błogosławieństwem oraz datą — 1837r.

 

Kapliczka w Dwikozach

                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Przejawem religijności mieszkańców gminy są istniejące do dziś, zadbane kapliczki, krzyże oraz kaplice przydrożne, w których kilka razy do roku odprawiano nabożeństwa. Przykładem takiej budowli, wybudowanej w II połowie XIX w., jest kaplica NMP . Położona w Dwikozach na rozwidleniu dróg posiada cechy stylowe eklektyzmu. Kaplica ta, założona na rzucie prostokąta od zachodu zamkniętego półkoliście, sklepiona kolebką, zawiera we wnętrzu mensę ołtarzową, nad którą w prostokątnej wnęce znajduje się współczesny obraz MB Częstochowskiej. Na środku dachu znajduje się wieloboczna sygnaturka z arkadkami, zwieńczona krzyżem.

 

Krzyże, figury i kapliczki

Ponadto na obszarze całej gminy można spotkać przydrożne krzyże i kapliczki. Oprócz dość typowych form tych niewielkich obiektów architektury sakralnej, w gminie występują również charakterystyczne tylko dla tego obszaru kapliczki — pomniki . Posiadają one cechy sztuki ludowej, czerpiącej jednak wzorce ze stylów charakterystycznych dla różnych epok. Mają one postać prostopadłościanu, stojącego na niewielkim postumencie, w narożnikach którego umieszczone są cztery wieże, po środku znajduje się zaś ostrołukowo zwieńczony otwór ze świętą figurką. Nad prostopadłościanem wznosi się jakby wieloboczny hełm, zwężający się ku górze, zakończony krzyżem. Całość oglądana z daleka nosi wyraźne cechy gotyku, zwłaszcza charakterystyczną strzelistość. Tego typu obiekty można spotkać zarówno przy drogach jak i na cmentarzach.

Cmentarze znajdujące się w ewidencji konserwatorskiej

• Cmentarz parafialny, rzymsko-katolicki, w miejscowości Dwikozy, regularny, założony w 1938 r., na planie zbliżonym do kwadratu, podzielony alejami na 6 prostokątnych kwater, najstarszy istniejący nagrobek pochodzi z 1943 r.;
• Cmentarz rzymsko-katolicki w miejscowości  Nowe Kichary, przy kaplicy p.w. św. Rocha i św. Jacka, założony w XVIII w., plan rozplanowania obecnie nieczytelny, zachowana jedynie kaplica w pn.-wsch. narożniku założenia oraz pozostałości muru, całość wpisana do rejestru zabytków nr rej. 102 A;
• Cmentarz przykościelny rzymsko-katolicki w miejscowości Góry Wysokie, założony w 1326 r., na planie prostokąta o zaokrąglonych narożnikach, obecnie brak widocznych śladów w postaci nagrobków, natomiast w centrum założenia znajduje się kościół, dookoła którego wiedzie betonowy chodnik, w okalającym murze ulokowane są cztery kaplice, całość zespołu wpisana do rejestru nr rej. 87/A;
• Cmentarz parafialny rzymsko-katolicki w miejscowości Góry Wysokie, założony w 1 poł. XIX w. na planie kwadratu, ogrodzony murem z bramą, najstarszy istniejący nagrobek pochodzi z 1832 r., ponadto na cmentarzu tym znajduje się zbiorowa mogiła ofiar terroru, zamordowanych w 1943 r. (inne źródła podają, że przeprowadzono ekshumację zwłok a następnie przeniesiono szczątki na cmentarz w Zawichoście), całość wpisana do rejestru zabytków nr rej. 348/A/88